انواع جعبه های کارتن و روش استفاده از آن

جعبه کارتنی یکی از متداول ترین و رایج ترین نوع بسته بندی برای هر نوع محصولی میباشد.بطوریکه به جرات میتوان گفت در ۹۰ درصد بسته بندیهای دنیا از کارتن استفاده میشود.مهم ترین خصوصیت کارتنها که اینقدر باعث رواج آنها در صنعت بسته بندی شده است،بازیافت پذیر بودن و سازگاری با محیط زیست است.چون عموما کارتنها از مواد سلولزی و کاغذی ساخته میشوند که به سرعت تجزیه پذیر بوده و میتوان کارتنهای خراب و ضایع شده را بارها خمیر کرده و دوباره از آنها کارتن ساخت. کارتنهایی که در کارخانه  ورق سازی تولید میشوند یا بصورت رول هستند و یا اکثرا بصورت شیت شده (ورق شده ) در اندازه های مشخصی تولید و به کارخانه جعبه سازی وارد میشوند.در کارخانه جعبه سازی توسط ماشین آلاتی که کارتن را برش داده و یا خط تا میزند نقشه کلی جعبه را قبل از مونتاژ روی صفحه کارتنی پیاده میکنند.به همین دلیل میتوان انواع اشکال را برای جعبه کارتنی طراحی کرد.ضخامت ورق کارتن و چند لایه بودن آن را وزن و شکل محصولی که در داخل آن قرار میگیرد تعیین میکند.معمولا ورقهای کارتن بصورت دو لا،سه لا،پنج لا و ….تولید میشوند. کارتن دولایه شامل یک ورق کاغذ صاف و یک ورق چین دار میباشد که اصطلاحا در صنعت کارتن سازی به آن سینگل فیس میگویند.ورق سینگل فیس یا کارتن یکرو را هیچ گاه مستقیما برای جعبه سازی استفاده نمیکنند چون بسیار نرم و ضعیف است.بیشتر این ورقها بعنوان ضربه گیر در داخل بسته بندی استفاده میشود مثلا کاغذهای چین دار سفید رنگ که داخل جعبه بیسکوییت به کار میرود از این نوع است.همچنین بعنوان کفپوش یکبار مصرف سالنهای صنعتی از آن استفاده میکنند.

ورق های سه لایه شامل دولایه صاف در بیرون و یک لایه چین دار(زیگزاگی) که به آن فلوت هم میگویند در وسط  بصورت ساندویچ در کنار هم قرار میگیرند. لایه چین دار داخلی یا فلوت بر اساس ضخامت چینها و  یا ارتفاع گام آن طبقه بندی میشود و هر چه این ارتفاع گام بیشتر باشد استحکام کارتن هم بیشتر میشود.این گام های فلوت  بر اساس ارتفاعشان به فلوت EوA,B,C    دسته بندی میشوند.ارفاع فلوت A    در کارتنها ۵ میلیمتر است که بالاترین ضخامت را دارد. کارتن پنج لا از  سه لایه کاغذ صاف و دو لایه فلوت ساخته میشوند.هر چه تعداد لایه ها ی ورق کارتن بیشتر باشد آن ورق استحکام و مقاومت بالاتری  دارد و نهایتا جعبه با کیفیت بهتر و محکم تری از آن ساخته میشود که مسلما میتواند وزن بیشتری را تحمل کند.همچینین جنس کاغذ لایه های کارتن هم در استحکام  و کیفیت کارتن موثر بوده ،مثلا اگر لایه داخلی (چین دار) از جنس کاغذ فلوتینگ ساخته شود استحکام فشاری کارتن بیشتر میشود.اگر لایه بیرونی از جنس کاغذ کرافت ساخته شود  استحکام کششی کارتن بیشتر میشود.هر چه ضخامت این کاغذهای به کار رفته بیشتر باشد که این آیتم را با (واحد گرم بر متر مربع ) می سنجند باز هم کیفیت کارتن بیشتر میشود.برای مصارف سردخانه ای مخصوصا بسته بندی میوه و سبزیجات به دلیل اینکه کارتنها در معرض رطوبت قرار میگیرند، بایستی حتما لایه بیرونی کارتن از جنس کرافت و لایه فلوت آن از جنس کاغذ فلوتینگ ضد رطوبت  باشد.کاغذهای کرافت که بیشتر برای پوشش خارجی کارتن استفاده میشود مقاومت کششی بالایی دارد و ضد رطوبت میباشد.رنگ یک طرف آن خاکستری تیره و یک طرف دیگر  آن که در بیرون قرار میگیرد معمولا زرد یا قهوه ای کم رنگ  متمایل  به نارنجی است که به دلیل خمیر چوب به کار رفته در آن به این رنگ در میآید.ولی به محض دیدن این رنگ اشتباه نکنید چون نوعی از کاغذهای لاینر بازیافتی یا فلوتینگ را با همین رنگ قهوه ای متمایل به نارنجی درست میکنند که به آن تست لاینر گفته میشود.میتوان گفت سطح خارجی این نوع کاغذها را تنها رنگ میکنند تا به جای کرافت در کارتنها استفاده شوند .ولی خصوصیات مکانیکی آن هیچ گاه مثل کاغذ کرافت نخواهد بود. در بازار گاها به جای تست لاینر به آن شبه کرافت هم میگویند.تنها راه تشخیص آن از کرافت واقعی به این صورت بوده که سطح کاغذ کرافت بسیار صاف و  صیقلی و یکدست است و با ریختن آب روی سطح بیرونی آن تا چند دقیقه آب را جذب نمیکند.هر چند که امروزه این خصوصیت ضد آبی و دیر جذبی را هم میتوان به پوشش رنگ تست لاینر اضافه کرد اما هرگز مانند کرافت صاف و صیقلی نخواهد شد.گاهی همین لایه خارجی کارتن را با پوششی از کاغذهای دیگر مانند  کاغذ سفید معمولی یا سفید روغنی (گلاسه) لمینت میکنند تا هم سطح زیبایی برای چاپ باشد و هم خاصیت ضد رطوبت بیشتری داشته باشد.اما باز هم مقاومت و کیفیت کاغذهای کرافت را نخواهند داشت.

پس نتیجه میگیریم که پارامتهای زیادی در تعیین کیفیت و مقاومت جعبه کارتنی دخیل هستند که تمامی این موارد در قیمتگذاری نهایی جعبه کارتنی موثر میباشد. معمولا کارتن سازها فرمول و الگوهای مشخصی برای تعیین قیمت کارتن دارند که اختلاف زیادی با هم نداشته و به دلیل تعداد زیاد افرادی که در این صنف مشغول به فعالیت هستند و رقابت زیادی هم بین تولید کنندگان و فروشندگان کارتن وجود دارد معمولا قیمتهای پیشنهادی به مشتریان چندان تفاوتی با هم ندارند.ولی باز هم به دلیل اینکه کارتن یک محصول ثابتی نیست که بتوان قیمت مشخصی  داشته باشد  و برای هر جنس و سایز کارتن یک قیمت داده میشود ،همین امر مجال سو استفاده عده ای افراد سودجو شده که از بی اطلاعی مشتریان قیمتهای پرت و عجیبی میدهند.گاهی یک قیمت به حدی پایین است که بازهم  باید به آن شک کرد.معمولا کارتن ساز از شما میپرسد که کارتن را برای بسته بندی چه چیزی میخواهید؟آنگاه به واسطه تجربه ای که دارد خودش تشخیص میدهد که جنس کارتن باید از چه ساخته شود و ضخامت آن چقدر باشد و بطورکلی طراحی آن باید به چه صورتی باشد.متاسفانه چون در کشور ایران الگوی مشخص و علمی برای این منظور وجود ندارد  تمامی این تصمیم گیریها برای جنس کارتن بر اساس تجربه و آزمون و خطاست و بهای این آزمون و خطا را عموما مشتریان و استفاده کنندگان بسته بندی میپردازند.برای  کلیه محصولات بسته بندی اعم از پالت،نبشی،تسمه پلاستیکی و….این مشکل اساسی وجود دارد.پس بهتر است از همان اول پروژه بسته بندی را به یک فرد با تجربه واگذار کنید تا بهترین نتیجه را در سریع ترین زمان به دست آورید.افراد کم تجربه تر از شما نمیپرسند جعبه کارتن را به چه منظوری استفاده میکنید و تنها با پرسیدن سایز کارتن و تعداد لایه های آن به شما قیمت میدهند.پس هیچ گاه در مرحله اول با شنیدن  قیمتهای ارزان تر خوشحال نشوید.

متاسفانه چون اکثر استفاده کنندگان کارتن اطلاعاتشان در مورد خصوصیات کارتن و جعبه های کارتنی محدود بوده و یا تفکر اشتباهی که بدون توجه به کیفیت، فقط مسئله ارزان بودن و پایین آمدن هزینه تمام شده را مد نظر قرار میدهد گاها منجر به ضررهای هنگفتی میشود که به دلیل اشتباه بودن بسته بندی و یا پایین بودن کیفیت بسته بندی یک محموله صادراتی به کلی ضایع شده و از بین میرود.

همان طور که در بالا اشاره شد مشکل عمده جعبه های کارتنی و به طور کلی بسته بندی کارتنی ضعیف بودن در برابر آب و  له شدن و خراب شدن بسته بندی در موقع بارندگی یا در محیطهای مرطوب میباشد.هر چند که کارتنهایی وجود دارند که سطح خارجی آنها با یک لایه مواد نانو کوت شده و یا یک لایه فیلم پلی اتیلنی را روی سطح خارجی آن کاور میکنند.جدیدترین تکنولوژی روز دنیا استفاده از کاغذهای ضدآب استون پیپر یا همان کاغذ سنگی است که  باعث میشود یک سطح ضد آب از بیرون به شما بدهد. ولی باز هم نمیتوان گفت بطور کامل در مقابل آب نفوذ ناپذیرند و در هر حالت از گوشه های کارتن و یا محل سنجاق منگنه آب نفوذ میکند.برای جبران این ضعف بزرگ کارتن  معمولا سطح خارجی جعبه های کارتنی را با یک لایه فیلم پلاستیکی و یا فیلم سلفون استرج میکنند و یا با حرارت و تغییر فشار هوا  شرینگ پک میشوند.برای کم کردن هزینه ها جعبه های کارتن پس از چیدمان بر روی پالت و در بسته بندی نهایی استرج یا شرینگ پک میشوند.

جعبه های کارتنی در اندازه های دلخواه برای بسته بندی ساخته میشوند.یک حسن بزرگ دیگر جعبه های کارتنی قابلیت تا شدن و باز شدن آن است که در زمان تا شدن حجم کمتری را اشغال میکنند و به راحتی میتوان تعداد زیادی از کارتنها را روی همدیگر تلمبار و حمل و نقل کرد و موقع استفاده ،جعبه  کارتن را از محل تا باز میکنند و برای بسته بندی محصول از آنها استفاده میکنند.پس از استفاده میتوان دوباره کارتنها را تا کرده و روی هم چیدمان  و انبار کرد تا در صورت لزوم برای مقاصد دیگر از آنها استفاده نمایند.کارتنهای مستعمل یا در صنعت مبل سازی  و یا در کفپوش یکبار مصرف کف مرغداریها و سالنهای در حال تعمیر و بازسازی  استفاده میشوند.  در صورت خراب و پاره شدن کارتن میتوان آنها را بصورت وزنی به کارخانه جات بازیافت کاغذ فروخت.پس هیچ گاه کارتن زباله نمیشود و در هر حالتی میتوان از آنها مجددا استفاده نمود.

انواع جعبه های کارتنی و مقوایی برای مقاصد بسته بندی وجود دارند.گاهی جعبه ها را بصورت درب باز یا نیم جعبه درست میکنند.که روی آنها قوطی ها و جعبه های کوچکتر محصول مثل بطری پلاستیکی و شیشه ای، لبنیات،میوه و غیره چیدمان میشوند.و یا بصورت قوطی در میایند.

نوشته:مهندس فواد اسماعیل پور

مدیر عامل و رئیس کارخانه کاردو کارتن بوکان،طراح و مشاور بسته بندی بیش از صدها شرکت بزرگ در ایران،مبتکر و مخترع روشهای نوین بسته بندی سلولزی